زمستان سال1383بود و این نگرانی وجود داشت که با شروع جنگ آمریکا علیه صدام، ایران و تاسیسات نفتی‌اش در خلیج‌فارس تهدید شوند. از زنگنه پرسیدم شما از این موضوع نگران نیستید؟ پاسخی داد که آن روزها تیتر اول روزنامه همشهری شد و اتفاقا این روزها هم کاربرد دارد: «همه در کاخ شیشه‌ای هستیم.»
زنگنه معتقد بود که در خلیج‌فارس همه کشورهای تولیدکننده نفت در یک کاخ شیشه‌ای زندگی می‌کنند. اگر به یک طرف این کاخ ضربه‌ای وارد شود، همه کاخ فرو می‌ریزد. مقصودش هم این بود که ایران تماشا نمی‌کند که تاسیسات نفتی‌اش را هدف بگیرند و دیگران در این منطقه به‌راحتی نفت تولید کنند. پس فعلا نباید نگران جنگ بود.
باید با واقع‌بینی اثرات حمله اقتصادی ترامپ را پیش‌بینی و راهکار مناسب برای مقابله با آن اتخاذ کرد. در چنین شرایط سختی بیش از همه اتحاد مردم و درک‌شدن آنان از جانب حاکمیت اهمیت دارد. ما کجا ایستاده‌ایم.
1- ایران در ماه‌های طبیعی، به‌طور متوسط روزانه حدود 2میلیون و 140هزار بشکه نفت خام و بیش از 300هزار بشکه میعانات گازی می‌فروشد. بگذریم از اینکه در‌ماه آوریل صادرات نفت خام ایران به رکورد بی‌سابقه 2میلیون و 620هزار بشکه در روز رسید و میزان صادرات نفت خام در‌ماه مه(ماه فعلی) و‌ماه بعد از آن، باز هم از متوسط 2میلیون و 140هزار بشکه بیشتر خواهد بود. (با توجه به قراردادهای فعلی.) با توجه به مهلت 180روزه آمریکا برای اعمال تحریم‌های نفتی، ایران تا پایان دی‌ماه هیچ مشکلی برای صادرات نفت خام و میعانات گازی‌اش نخواهد داشت. بعضی قراردادهای فروش نفت تا سه ماهه اول سال آینده میلادی هم اعتبار دارد. تا آن موقع هم مشکل بزرگی در فروش نفت ایران به‌وجود نخواهد آمد. پس از آن اما بستگی به وضعیت تعامل با اروپا دارد. چطور؟
2- شرکت‌های اروپایی در ماه‌های عادی روزانه بیش از 600هزار بشکه از ایران نفت می‌خرند. (به غیراز‌ماه گذشته که به رقم 815هزار بشکه رسید.) شرکت‌های اروپایی خریدار نفت ایران، سهامداران متعددی دارند و تماما تحت مالکیت دولت نیستند. بسیاری از آنها هم در آمریکا سرمایه‌گذاری‌های بزرگی دارند که حاضر نیستند با نقض تحریم، آنها را به خطر بیندازند. شرکت‌های اروپایی تنها در یک صورت قادر به ادامه خرید نفت از ایران هستند. به شرطی که اتحادیه اروپا مانند دهه90 میلادی عملا در مقابل آمریکا بایستد و اعلام کند که جریمه شرکت‌های اروپایی را از محل دارایی‌های شرکت‌های آمریکایی در اروپا می‌پردازد.
3- به‌عبارت ساده‌تر یک اقدام متقابل انجام دهد. غیراز این هر بیانیه و شعاری از جانب اتحادیه اروپا، فایده‌ای نخواهد داشت و بیش از 600هزار بشکه از صادرات نفت ایران، حداکثر تا آغاز سه ماهه دوم سال 2019، کم می‌شود.
4- ژاپن روزانه حدود 130هزار بشکه از ایران نفت می‌خرد. همین دیروز شرکت کوسموی ژاپن اعلام کرد که ممکن است نفت کویت را جایگزین نفت ایران کند. ژاپن به لحاظ اقتصادی وابسته به آمریکاست، پس از تحریم‌ها تبعیت خواهد کرد. کره هم حدود 90هزار بشکه در روز نفت از ایران می‌خرد. این کشور هم نمی‌تواند به آمریکا نه بگوید. در خوش‌بینانه‌ترین حالت ممکن است بتواند مجوز خرید حدود 130هزار بشکه میعانات گازی ایران را از آمریکا بگیرد، چون به آن نیاز دارد و میعانات زیادی در دنیا نیست؛ تازه آن هم شاید. پس بازاری 230تا 250هزار بشکه‌ای در کره‌جنوبی و ژاپن از دست ایران می‌رود.
5- مهم‌ترین مشتریان نفتی ایران، پالایشگاه‌های چین و هند هستند. این دو کشور در مجموع حدود 1میلیون و 400هزار بشکه نفت خام از ایران می‌خرند. سهام برخی پالایشگاه‌های این کشورها در اختیار خارجی‌هاست. بعید است این دو کشور بتوانند و بخواهند به‌طور کامل از تحریم‌های آمریکا تبعیت کنند. هر چند احتیاط این است که کاهشی حدود 20تا 30درصدی برای فروش به این دو کشور هم متصور باشیم. صادرات نفتمان به ترکیه هم بعید است تحت‌تأثیر تحریم‌های آمریکا متوقف شود. بنابراین چنانچه اروپا به‌صورت عملی جلوی آمریکا بایستد، صادرات نفت ایران در سال 2019 ممکن است تا حدود 600هزار بشکه در روز تحت‌تأثیر تحریم‌ها پایین بیاید.
6- مشکل مهم بعدی فروش نفت، دریافت پول آن است. اگر اروپا عملا جلوی آمریکا بایستد، پول نفت به ایران منتقل می‌شود؛ هر چند با سختی‌های ماه‌های گذشته. آمریکایی‌ها اخیرا سهام برخی بانک‌های چینی را خریده‌اند و این تهدید مهمی است که مسئولان بانک مرکزی باید برای آن تدبیر کنند. همچنین امور بین‌الملل شرکت ملی نفت و بانک مرکزی باید از هم‌اکنون با چینی‌ها و هندی‌ها مذاکره کنند که در شرایط سخت امتیازهای نجومی از ایران نخواهند.
واقعیت‌ها را خواندید. حالا چند تدبیر امیدبخش را هم بخوانید. شرکت ملی نفت اخیرا، سیاست فروش نفت در بازار را کمی تغییر داده است. پیش از این ایران در بازار نفت، دنباله‌روی عربستان بود. یعنی منتظر می‌ماند عربستان قیمت نفتش را اعلام کند و بعد ایران قیمت‌های فروش نفتش را علنی می‌کرد. حالا شرکت نفت سیاست اعلام قیمت رقابتی با نفت عراق و یورال روسیه را در پیش گرفته است.
عراق در چند سال گذشته توانسته به دومین تولیدکننده اوپک تبدیل شود. عکس‌العمل سریع به قیمت نفت عراق و یورال روسیه و اعلام قیمت رقابتی، بندها را برای رقابت در بازار نفت از پای ایران باز کرده است. با همین سیاست بود که ایران توانست در‌ماه آوریل نفت‌های ذخیره شده روی آبش را هم بفروشد.
7- شرکت نفتی اینپکس آزادگان، اعلام کرده است با شروع تحریم‌ها برایش سخت است که در مناقصه میدان نفتی آزادگان شرکت کند. اگر اروپا اقدام عملی نکند، ممکن است توتال هم از فاز 11پارس‌جنوبی کنار برود و اروپایی‌های دیگر هم نیایند. شاید دوباره فقط چینی‌ها و برخی شرکت‌های روسی برای کار به ایران بیایند. اینها هم واقعیت است. اما، همه واقعیت نیست.
8- همه واقعیت آن است که برخلاف قوانین و عرف بین‌المللی، آمریکا به اقتصاد ایران حمله کرده است. حتی متحدان نزدیکش هم محکومش کرده‌اند. این وظیفه مسئولان است که پیش روی فشارها تدبیر بگذارند و تا می‌توانند از حجم آنها کم کنند. اما باید واقع‌بین باشیم. از کشوری که به آن حمله اقتصادی شده، نمی‌توان انتظار داشت همه موضوعات اقتصادی‌اش عادی باشد. گرچه بی‌لیاقتی‌های برخی مدیران را هم حق ندارند به‌حساب تحریم‌ها بگذارند.
سخن من با مردم خوب ایران است. ما نمی‌توانیم نسبت به آنهایی که به اقتصاد ملی ایران حمله کرده‌اند، بی‌تفاوت باشیم. از مردم ویتنام که کمتر نیستیم. می‌توانیم با مدیریت مصرفمان و درست کارکردنمان به اقتصاد ملی کمک کنیم. آنهایی که به اقتصاد ایران حمله کردند، می‌خواهند مردم را بترسانند. حساب سیاستگذاران اقتصادی کشور جداست که باید کارشان را درست انجام بدهند، اما ما نباید بترسیم.
نظر شما